Mahpus – Kayıp Zamanın İzinde 5. kitap

Marcel Proust’un bu abidevi romanının, değerini esas
olarak 20. yüzyıl edebiyatı üzerindeki kapsamlı etkisinden
aldığı sık sık dile getirilir; çünkü yazarlar ya ona öykünmeye
ya onun kötü taklitlerini yapmaya ya da bazı özelliklerini
kötülemeye çalışmışlardır. Bununla beraber, romanın, edebi
öncelleriyle bir diyalog biçimide ilerlemesi bakımından
okurların beğenisini toplamış olması da bir o kadar
önemlidir.

Kayıp Zamanın İzinde, Proust’un 14 yıl üzerinde çalıştığı
“yazınsal bir iş”, göz korkutucu ve çarpıcı üç bin sayfalık
öyküdür. Zaman, boşluk ve hafıza temalarını işlemekle beraber,
hepsinden önemlisi, bu roman sayısız edebi, yapısal, üslupsal
ve tematik olasılığın yoğunlaştırılmış hâlidir. Bunlardan en
çarpıcı olanı, burjuvazinin ve aristokrasinin 1870’lerin
ortalarından 1920’lerin ortalarına kadar dalgalanma içinde olan
kaderlerinin, birçok defa umutsuzluğa yenilmiş ve şiddetli
arzulara sahip bir yazar olan Marcel’in bölük pörçük anıları
vasıtasıyla anlatıldığı yapısal düzendir. Bu hafıza yanılgıları
türlü yanlış algılamalara neden olur. Bunların bir kısmı
düzeltilir ve düzeltilirken de “gönülsüz” hafıza yeteneği
sayesinde eşine az rastlanan keyifli anlar yaşatırlar. Bu
geçmişle bağlantı anları günümüzde nedeni belirsiz
karşılaşmalarla ortaya çıkar ve uzun süredir kayıp olan
hisleri, algılamaları ve hatıraları yeniden canlandırır. Romana
eşsiz yapısını kazandıran da, başka romanlardan daha dikkatli
okunmasını gerektiren bu anlardır. Bu epik romanın Fransızca
baskısı, edebiyat araştırmacılarının notlar ve müsveddeler
üzerinde çalışmayı sürdürmeleri sonucu değişim geçirmeye devam
etmektedir. Roman İngilizceye ilk çevrildiği 1922 – 1930 arası
dönemden çok sonra, yakın dönemlerde, pek çok yeni tercüme
olasılığıyla çevirmenlerin ilgisini üzerine çekmiştir. Zaman
zaman tanımlandığı şekliyle Proust’un bu “yazın kütlesi”
genişlemeye devam etmektedir.